مکتب نگارگری سلجوقی

پیشینه:

از قرن چهارم هجری و در دوران سلجوقیان سبکی در نگارگری ایرانی ظهور می‌یابد که آن را سبک سلجوقی می‌نامند.مکتب سلجوقی که مربوط به دوران حکومت سلجوقیان در ایران است اولین مکتب نگارگری ایران پس از اسلام است که در آن تاثیرات هنر ایرانی کاملا مشهود است و کم کم انگاره های هنر عربی ( مکتب بغداد) از آن کنار می رود. پیشینه هنر تصویری سلجوقی به قبل از اسلام و به طور خاص به هنر ساسانیان و آسیای میانه بر می‌گردد. نحوه نمایش پیکره‌ها در تصاویر٬ نوع رنگ گذاری و نقوش,  همه یادآور حجاریهای ساسانیان و نقاشیهای کتاب مانوی در آسیای میانه است. در این دوره دوباره تصویرسازی کتاب ارژنگ مانی رونق می‌یابد.و سفالگری و نقاشی روی سفال به اوج می‌رسد. موضوعات نیز به تبعیت از پیشینه ادبی ایران، بیشتر موضوعات ادبی است تا علمی. استفاده از موضوعاتی مثل شکار و داستانهای ایرانی مانند بهرام و آزاده یکی دیگر از وجوه تاثیرات هنر ساسانی بر کتابت سلجوقی است.از نگارگران مربوط به این دوره می توان از «ابوتراب» و «فخرالدین حسین بدیع نقاش» را نام برد.

سبک شناسی:

از نظر دیداری در این مکتب همچنان ترکیب‌بندی‌های ساده, همچون مکتب بغداد حفظ شده ولی تأثیراتی که از نقاشی ساسانی (پیش از اسلام) و سلایق شرق دور (چین) بر این مکتب حاکم شده, تفاوت عمده ی آن با مکتب بغداد است. از دیگر تفاوتها این که در نگارگری این مکتب پس‌زمینه را رنگ می‌کردند و معمولاً رنگ‌ها سرخ بودند و از نقوش اسلیمی زیاد استفاده میکردند. در نگارگری‌های این دوره ترکیب‌بندی‌ها, انسجام بیشتری یافتند. نگارگران این دوره وقت خود را صرف تزیین لباس ها نمی کردند و سادگی و یکپارچگی را اساس کار خود قرار دادند. و همچنین دیگر خبری از سرها با ریش و عمامه بزرگ که نشانگر تصویرسازی عربی بود، نیست. کشیدن بانوهایی با چهره‌های گرد و چشم‌های بادامی و با زیورآلات از مشخصه‌های نقاشی مانوی بود که بعدها در نگارگری‌های مکتب سلجوقی هم دیده می‌شد. در بسیاری از پیکره‌ها هاله‌ای دور سر وجود دارد که به‌دلیل جدا کردن پیکره از پس‌زمینهٔ استفاده می شده، سرها بزرگ‌تر از بدن هستند و بر بازوها عموماً بازوبندی به چشم می‌خورد.

کتب مصور شده:

ورقه و گلشاه (این کتاب شامل 71 صفحه نگاره است و تنها کتابی است که مشخصا مربوط به مکتب سلجوقی است – قرن پنجم)
سمک عیار
الاغانی (در زمینهٔ موسیقی و تألیف ابوالفرج اصفهانی)
مفید الخاص فی علم الخواص (زکریای رازی)
خواص الاشجار (زکریای رازی)
شاهنامه توپقاپوسرای (اشاره به نام موزه‌ای در ترکیه)
شاهنامه کاما (محفوظ در موسسه شرق‌شناسی کاما در بمبئی)

«ورقه و گلشاه» را یکی از عالی ترین آثار نگارگری ایرانی می دانند که 71 نگاره دارد. این کتاب منظومه‌ای عاشقانه از عیوقی است که به همراه اثر نگارگری شده دیگری با عنوان «اندرزنامه» که قدیمی‌ترین اثر این دوره است هم اکنون در موزه توپقاپوی استانبول نگه‌داری می شود. «شاهنامه کاما» نیز از معروف‌ترین و قدیمی‌ترین نسخه‌های این شاهکار ادبی است به سبک مکتب سلجوقی مصور شده است.

نگارخانه