چکیده :
در این نوشته نگاهی به تاریخ نقاشی و نگارگری انداخته ایم, پیدایش نقاشی در ایران از حدود شش الی هشت هزار سال قبل و سیر تکامل آن از نقاشی های دیواری روی غارها گرفته تا نقاشی های دوره ی مانوی و چگونگی شروع نگارگری بعد از ورود اسلام به ایران بطور مختصر اشاره شده است.
کلید واژه:
- تاریخ نقاشی در ایرانی
- نقاشی قبل از اسلام
- نقاشی بعد از اسلام
- نقاشی غارها
مقدمه:
همانطور که گفتیم نگاهی به تاریخ نقاشی و نگارگری خواهیم داشت. آغاز نقاشی در ایران به دوران میان سنگی برمیگردد, دیوارنگاری غارها در دوران کهن اهمیت زیادی برای شناخت انسانها و نحوه ی زندگی و معاشرت آنها در دوران کهن دارد. بعدها آثار نقاشی روی سفال،در محدودهی زمانی هزاره پنجم قبل از میلاد درمناطقی مثل کاشان و دامغان پدیدار میشوند. این روند با نقش برجسته های دوره ی هخامنشی که بیشتر با سنتهای گذشته مانند روشهای چکیدهنگاری و نمادپردازی ادامه یافت تا در دوران سلوکیان و اشکانیان بیشتر پیرو غرب و یونان شد که گچبری رنگی و نقاشی دیواری از هنرهای رایج در عصر اشکانی بود. ولی بعدها در دوران ساسانیان برگشت به سمت هنر هخامنشی بیشتر شد و اساس را عناصر کهن ایرانی و آسیای غربی تشکیل داد. سپس مانویان آسیای میانه نیز به نوبه خود بر جریان هنر دورهی اسلامی تأثیر گذاشتند بطوری که پایه ی نگارگری ایران اسلامی نیز شناخته میشود. در اوایل دوره ی اسلامی به گچ بری و دیوارنگاری به تقلید از ساسانیان پرداختند حال آنکه، پس از استیلای مغولان اهمیت آن در مقایسه با تصویرگری کتاب بسیار کاهش یافت. نقاشی دیواری بزرگ اندازه مجددا در عهد صفویان مورد توجه قرار گرفت،هر چند دقیقا به ویژگیهای نگارههای کوچک وابسته بود و در دوران جدید,نگارگری تدریجا جایش را به قلمدان نگاری و پرده نگاری رنگ روغن داد.
تاریخ نقاشی در ایران:
در دوران سلوكیان و بعد از آن اشکانیان,زبان و ادبیات و هنر یونانی در سراسر آسیای غربی گسترش یافت.حتی برخی از خدایان یونانی به مجموعهی ایزدان ایرانی اضافه شدند و یا آمیختگی در صفات آنها ایجاد شد. در اوایل حکومت اشکانی سه گروه هنر در ایران وجود داشت:
- هنر یونانی مآنی
- هنر یونانی، ایرانی
- هنر خاص ایرانی
یونانی مآبي چنان تأثیر عمیقی گذاشته بود که بعدا برخی شاهان اشکانی روی سکههای خود «یونانی دوست» یا «دوستدار یونان» مینوشتند. گچبری رنگی و نقاشی دیواری از هنرهای رایج در عصر اشکانی بود.
محققان و هنرشناسان جهان معتقدند که هنر نقاشی ایرانی در دوران ساسانی و حتی پیش از آن ریشه داشته است. نقش و نگارهای کاخ پاسارگاد، تخت جمشید و تاق بستان کرمانشاه، تأثیرات هنر آن دوران را بر نقاشی ایرانی انکارناپذیر میسازد. قرنها نقاشان ایرانی از یک روند و چارچوب کلی پیروی میکردند و بر اساس قوانین کلی که نقاشهای هر منطقه در آن رعایت میکردند، به مکتبهای آن منطقه معروف میشدند،از جمله مکتبهای نقاشی ایرانی میتوان این موارد را نام برد (سعی شده ترتیب تاریخی رعایت شود)
- مکتب بغداد یا (عباسی)
- مکتب سلجوقی
- مکتب تبریز اول (یا ایلخانی (مغول)
- مکتب شیراز اول
- مکتب جلایری
- مکتب شیراز دوم
- مکتب هرات
- مکتب بخارا
- مکتب تبریز دوم
- مکتب قزوین
- مکتب اصفهان
- مکتب نقاشی قاجار
- نقاشی قهوهخانه
بعد از دوران اسلامی هنرمندان نگارگر ایرانی با الهام گرفتن از مفاهیم و عرفان اسلامی نگاره هایی زیبا خلق کردند. براساس اسناد سه دورهٔ متمایز ولی پیوسته برای تاریخ نقاشی قدیم ایرانی در نظر گرفته میشود:
- دورهٔ سنتهای کهن، فاصله از طبیعتگرایی یونان-رومی، و بازگشت به سنتهای پیشین را نشان میدهند.
- دورهٔ شکوفایی نقاشی ایرانی
- دورهٔ تکوین شیوههای التقاطی
نگارخانه