درخت سرو در نگارگری

مقدمه:

درخت همواره در اعتقادات و فرهنگ‌های مختلف جایگاه ویژه, ارزش و تقدسی خاص دارد. ایرانیان نیز به درختان احترام بسیار می‌گذاشتند.حتی بعضی از اقوام ایرنی درخت را به عنوان پروردگار می‌پرستیدند. از‌جمله درختانی که نزد مردم ایران دارای مفاهیم رمزی و نمادین و دارای قدرت اساطیری بوده,سرو است.که همواره مورد توجه شاعران و ادیبان در دوره‌های مختلف به ویژه سده‌های چهارم و پنجم هجری قرار داشته است. , و همچنین درخت سرو در نگارگری ایرانی ازجمله عناصری است که در جهت پرکردن فضا و تزئین در کنار بنا ها بکار گرفته میشود. بیشترین استفاده از انواع نقش سرو در نگاره‌های مربوط به مکتب تبریز‌دوم است.

درخت سرو در نگارگری:

سرو درختی مقدس در باورهای زرتشتیان بوده و نماد اهورامزداست. بعد‌ها با آمدن اسلام برای این که سرو اهمیت خود را از دست ندهد. و تقدس سرو متقایر با باورهای اسلامی نشود همیشه زیر درختان بزرگ مامزاده یا فرد مقدسی را به خاک میسپردند. در این میان نگارگران مانند دیگر عناصر اصلی طبیعت مثل آب، آسمان و کوه، نگاه ویژه ای به درختان داشتند. و به دلیل اعتقادات و باورهای ایرانیان توجهی خاصی هم به درخت سرو داشتند که در اکثر نگاره ها وجود دارد. طراحی درختان در دوره های نخست نگارگری با اغراق نبوده و اغلب, آنها را خشک طراحی میکردند. در مکتب ایلخانی با اینکه طراحی درختان همچنان خشک بوده ولی تا حدودی در انحنا و پیچش درختان اغراق دیده میشود. همگام با سیر تحولات در نگارگری، طراحی نیز پیشرفت های چشم گیری کرده و در نگاره‌های دوره تیموری و صفوی طراحی درختان بسیار حالت دار میشود و اغراق در پیچ و تاب آنها به وضوح دیده میشود.

انواع درخت سرو درنگارگری:

سرو ناز: سروی که شاخه اش متمایل است. برخی اعتقاد دارند که این سرو به دلیل وزش باد شاخه اش خمیده شده و بر این باورند که سرو نماد ایستادگی است بنابراین سرو در مقابل مشکلات و ناکامی ها سرش خم شده ولی همچنان ایستاده و پیروز است. همچنین می توان نقش بته جقه را که در بین ایرانیان مقدس بوده را مرتبط با سرو ناز بدانیم. درواقع نقش بته جقه همان سرو است که در مقابل مشکلات سر خم کرده اما هرگز نمی شکند.

سرو سهی: سروی که دو شاخه اش از ایستادگی خم شده است. نمونه های زیادی از سرو سهی در نگارگری ایرانی دیده نمی‌شود. ولی در ادبیات ایران از این سرو در اشعار استفاده کرده اند.

سرو آزاد: سروی که شاخه هایش راست است و از قید کجی آزاد است. سرو راست قامت مقدس بوده و از دیرباز علامت خاص ایرانیان است. که مطابق روایات ایرانیان زرتشت این درخت را از بهشت آورد و در آتشکده کاشته است.

سرو کوهی: این درخت به صورت بوته ای بوده و زیاد بلند نمی شود سرو کوهی برخالف سایر گونه‌های سرو در ادبیات ایران نقش زیادی ندارد. و نگارگران مکتب اصفهان از نقش این سرو بیش از سایر نگارگران در آثار خود استفاده کرده اند.